مروری بر حادثه تلخ کشتی سانچی
بیست و پنجم آذرماه سال 13۹۶، کشتی ام وی سانچی متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران، با بیش از ۱۳۶ هزار تن میعانات گازی به ارزش حدود ۶۰ میلیون دلار، بندر عسلویه را ترک کرد. این نفتکش قرار بود در «داسان» کره‌جنوبی پهلو بگیرد، اما در ۳۰۰ کیلومتری بندر شانگهای در تاریخ 16 دی ماه 1396با یک کشتی چینی با ۶۴ هزار تن بار غله برخورد کرد و دچار حریق شد.
۲ روز پس از این حادثه ناگوار، نادر پسندیده، مدیرکل امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی ایران از کشف جسد یکی از ناپدیدشدگان خبر داد و اعلام کرد؛ «این جسد برای شناسایی هویت به شانگهای منتقل شده است.» چهار روز بعد از آن نیز تکاوران ایرانی به آب‌های منطقه اعزام شدند که البته این اقدام با ممانعت چینی‌ها روبه‌رو شد. روز هفتم، امدادگران چینی به سانچی رسیدند و جسد «علی نقیان» و «محمد کاووسی‌تکاب»، دو خدمه دیگر این کشتی را سوخته پیدا کردند. در ادامه نیز این اجساد به همراه جعبه سیاه از کشتی خارج شد. اما فردای آن روز پس از روی دادن انفجارهایی دیگر، کشتی در اقیانوس سوخت و به قعر دریا فرو رفت. آخرین مکان تأیید شده نفتکش، حدود ۳۱۵ کیلومتری غرب سوکوزاکی ژاپن در جزیره «آمامی اوشیما» بود.
مشخصات کشتی سانچی
نفتکش سانچی ساخت کشور کره جنوبی بود. سفارش ساخت این کشتی سال ۲۰۰۵ ثبت شده و سازنده‌اش شرکت صنایع سنگین هیوندایی سامهو در کره جنوبی بود. در سال ۲۰۱۲ پس از انجام آزمایشات لازم، این کشتی تحویل ایران شد. سانچی ۲۷۵ متر طول و ۵۰ متر عرض داشت. یعنی تقریبا ۲٫۵ برابر یه زمین فوتبال استاندارد که آبخور آن ۱۷ متر بود.
سانچی از نوع سوئز گذر بود. یعنی آبخوری کمتر از ۲۰ متر که قابلیت عبور از کانال سوئز را داشت. اولین بار اسم این کشتی سامان گذاشته شد. همان سال به سپید تغییر نام داد و تا سال ۲۰۱۲ با همان اسم به کار خود ادامه داد و ولی بعدها اسم آن گاردینیا شد. سال بعد اسم آن به سی هورس یعنی اسب دریا تغییر کرد. در نهایت هم اسم آن را ام وی سانچی (Sanchi) گذاشتند و این اسم هم تا ابد برایش باقی ماند!
مشخصات کشتی چینی در حادثه سانچی
کشتی کریستال چین حاوی ۶۴ هزار تن غله، در تاریخ ۲۴ آذر سال ۱۳۹۶ بندر کالامای آمریکا را به مقصد دونگوان چین ترک کرد و بنا بود در ۲۰ دی ماه در این بندر چینی پهلوگیری کند. کشتی کریستال چین در این حادثه متحمل خسارات مالی شد اما همه خدمه آن جان سالم به در بردند.
علت وقوع سانحه کشتی سانچی
نفتکش سانچی حامل ۱۳۶ هزار تُن میعانات گازی سبک و معادل حدود یک میلیون بشکه نفت بود. به دلیل نوع محموله ی نفتکش سانچی که نفت فوق سبک با درجهٔ اشتعال بسیار پایین بود، یک آتش‌سوزی فوق‌سریع در کشتی رخ داد. در مقابل کشتی سی اف کریستال چینی صدمهٔ اساسی ندید و تمام سرنشینان آن از این حادثه گذر کردند.
حادثه کشتی سانچی تأثیر عمیقی بر جهان بر جای گذاشت. مدیرکل دریانوردی سازمان بنادر و دریانوردی پس از 5ماه از نتایج گزارش نهایی این سانحه خبر داد. این گزارش حاکی از آن بود که علت اصلی سانحه کشتی سانچی تغییر مسیر کشتی فله بر چینی به نام کریستال بوده که 15 دقیقه قبل از حادثه رخ داده است. این تحقیقات شامل چندین کشور از جمله ایران، پاناما، بنگلادش، چین و هنگ کنگ بود. در حالی که ایران، پاناما و بنگلادش به این نتیجه رسیدند که کشتی فله بر چینی مسئول این حادثه بود، چین و هنگ کنگ استدلال کردند که کشتی سانچی باید قبل از برخورد با کشتی چینی مسیر خود را تغییر می داد.
جزئیات حادثه سانچی
محل حادثه سانچی ۱۶۰ مایلی شانگهای در کشور چین گزارش شده و ساعت ابتدایی برخورد نیز ۱۹:۵۱ دقیقه اعلام شده است. گزارش شده است که در روز ۱۶ دی ماه ساعت ۱۸:۲۴ دقیقه به وقت محلی در کشتی سانچی تغییر شیفت صورت می‌گیرد و افسر سوم به جای افسر دوم هدایت کشتی را بر عهده می‌گیرد.
در ساعت ۱۹:۲۴ کشتی کریستال که در مسیر ۲۱۴ درجه‌ای حرکت می‌کرده، برای نخستین بار در فاصله ۹.۸ مایلی رادار سانچی دیده می‌شود. این در شرایطی است که رادارها معمولاً فاصله شش مایلی را نشان می‌دهند اما با برنامه‌ریزی صورت گرفته در رادار سانچی امکان دریافت اطلاعات از این فاصله امکان داشته است. در این لحظه دو کشتی در رادار سانچی نیاز به مدیریت داشته‌اند تا امکان تصادف به وجود نیاید. یکی کشتی کریستال چین فله بر و دوم یک کشتی ماهیگیری در حال گشت زنی در منطقه.
در ساعت ۱۹:۳۰ افسر سوم سانچی محاسبه می‌کند که در شرایط کنونی دو کشتی از کنار یکدیگر عبور می‌کنند و امکان تصادف وجود ندارد. در ساعت ۱۹:۳۱ نیز دیده‌بان کریستال سانچی را می‌بیند اما هر دو طرف به این نتیجه می‌رسند که اتفاق خطرناکی در پیش نیست و دو کشتی از کنار یکدیگر عبور خواهند کرد. در ساعت ۱۹:۳۲ دقیقه سانچی رسماً به این نتیجه می‌رسد که زاویه تقاطع میان دو کشتی منفی است و خطری وجود ندارد.
اتفاق اصلی در ساعت ۱۹:۳۴ می‌افتد زمانی که افسر کشتی کریستال تصمیم می‌گیرد مسیر خود را از زاویه ۲۱۷ به زاویه ۲۲۵ درجه تغییر دهد. در پی مصاحبه‌هایی که با این افسر انجام شد، وی اذعان کرد که این تصمیم را برای بازگشت به مسیر اصلی و جلوگیری از انحراف گرفته است.
در ساعت ۱۹:۳۵ دیده‌بان سانچی اعلام می‌کند که چراغ‌های سبز و قرمز یک کشتی را دیده است. این در حالی است که چراغ‌های سبز و قرمز هر یک در یک سمت کشتی قرار دارند و دیدن همزمان آنها یعنی کشتی از روبرو در حال نزدیک شدن است و این می‌تواند نشانه‌ای خطرناک باشد.
در ساعت ۱۹:۳۶ کشتی ماهیگیر سانچی را صدا می‌زند تا هر دو طرف از سمت چپ یکدیگر عبور کنند. اما در ساعت ۱۹:۳۹ افسر سانچی به دیده‌بان می‌گوید که پاسخی به کشتی ماهیگیر چینی ندهد، چرا که در صورت دریافت پاسخ این کشتی به روش خود مانوری دو طرفه را اجرایی می‌کند در شرایطی که در صورت عدم پاسخ به شکل انفرادی مسیر خود را ادامه خواهد داد.
در ساعت ۱۹:۴۰ افسر سانچی به دیده‌بان می‌گوید که به شناور ماهیگیری علامت خطر بدهد و در ساعت ۱۹:۴۱ کشتی ماهیگیری با تغییر مسیر خود از پاشنه کشتی سانچی برنامه عبور را نهایی می‌کند. در این شرایط کشتی کریستال هنوز با زاویه ۲۲۵ درجه در حال حرکت است در حالی که محاسبات افسران دو کشتی در ابتدا نشان می‌داد که عدم تصادف در زاویه ۲۱۷ درجه اتفاق خواهد افتاد.
در ساعت ۱۹:۴۲ فاصله دو کشتی ۳.۱ مایل گزارش شده. افسر سانچی که صدایش در جعبه سیاه ضبط شده می‌گوید که در چنین شرایطی اگر که اقدامی انجام دهد، اوضاع بدتر می‌شود از این رو کریستال که کشتی کوچک‌تری است، باید تغییر مسیر داده و از کنار آنها عبور کند.
مصاحبه با افسر کریستال نشان می‌دهد که وی گفته که کشتی سانچی را در رادار اکو نمی‌دیده است، از این رو دو نتیجه‌گیری غیرقابل چشم‌پوشی خواهد بود؛ یا رادار خراب بوده که بررسی‌ها نشان می‌دهد این موضوع صحت ندارد یا تنظیمات آن اشتباه بوده که محتمل‌ترین گزینه به شمار می‌رود. از این رو تا این دقیقه کریستال هیچ خطری از سوی سانچی احساس نمی‌کرده است. در این زمان با توجه به اینکه کشتی ماهیگیری از سمت راست سانچی عبور می‌کرده امکان مانور این کشتی به سمت راست خود نیز عملاً وجود نداشته است.
در ساعت ۱۹:۴۴ افسر سوم کشتی کریستال برای جابه‌جایی شیفت وارد اتاق فرماندهی می‌شود و در شرایطی که طبق روال عادی باید ۱۵ دقیقه زمان صرف شود تا افسر جدید اطلاعات را دریافت کرده و با فضا آشنا شود، عملاً تنها برای تغییر شیفت دو دقیقه در کشتی کریستال زمان صرف می‌شود و افسر اول ادعا می کند که با توجه به درخواست کاپیتانش برای برقراری یک جلسه او اتاق فرماندهی را ترک کرده، این در حالی است که کاپیتان این کشتی نیز این موضوع را تأیید نمی‌کند.
در ساعت ۱۹:۴۵ افسر سانچی دوباره موقعیت کریستال را بررسی کرده و از دیده‌بان می‌خواهد که با زدن فلش رسماً به کریستال اعلام خطر کند. در این زمان کریستال در مسیر خود ثابت شده اما درک همین موضوع نیز برای رادارها حداقل به سه دقیقه زمان احتیاج دارد.
در ساعت ۱۹:۴۶ افسر اول کریستال شیفت خود را تحویل می‌دهد و اعلام می‌کند هیچ ترافیک غیرعادی در حوالی کشتی وجود ندارد. در این زمان دیده‌بان کشتی سانچی خطر را تشخیص می‌دهد. در این زمان با صدای مکالمه دیده‌بان ما افسر سوم را داریم که می‌پرسد آیا کشتی ماهیگیری عبور کرد؟ کمی به سمت راست حرکت کنیم؟ افسر از او می‌پرسد چرا به سمت راست؟ دیده‌بان پاسخ می‌دهد که فاصله عبور دو کشتی از یکدیگر صفر است.
در ساعت ۱۹:۴۷ کریستال هنوز متوجه خطر تصادف نشده و یک دقیقه بعد افسر سوم سانچی با کاپیتان تماس می‌گیرد تا در اتاق فرماندهی حاضر شود.
در ساعت ۱۹:۴۹ سانچی تلاش می‌کند تغییر مسیر دهد. ۳۰ ثانیه قبل از برخورد کاپیتان وارد پل فرماندهی می‌شود و دستور تغییر جهت حرکت کشتی را صادر می‌کند. در همین زمان و در فاصله چند ثانیه مانده تا برخورد کشتی کریستال متوجه برخورد شده و تلاش می‌کند تغییر مسیر دهد که دیگر فایده‌ای ندارد.
در ساعت ۱۹:۵۰ کاپیتان سانچی دستور می‌دهد که در کشتی اعلام خطر شود اما در ساعت ۱۹:۵۱ بلافاصله آتش به تمام بخش‌های کشتی وارد شده و حتی کشتی کریستال نیز می‌رسد. در این زمان انفجارهای پی در پی در سانچی آغاز شده، پل فرماندهی و ساختمان کشتی را در بر می‌گیرد و شعله آتش در کمتر از سه دقیقه به ۷۰ متر ارتفاع و ۷۰۰ درجه حرارت می‌رسد. در ساعت ۱۹:۵۳ موتورها و ژنراتور اصلی سانچی از کار می‌افتد.
اطفا حریق سانچی
۲۰ دی ماه سال ۱۳۹۶ شرکت ملی نفت چهار روز پس از آتش گرفتن سانچی از آغاز عملیات اطفا حریق این نفتکش خبر داد. ایسنا به نقل از محسن بهرامی، سخنگوی این شرکت نوشت: «از ساعت ۵ صبح به وقت ایران عملیات اطفا حریق آغاز شده است. دو کشتی آتش‌خوار درگیر شده و اطفا حریق را انجام می‌دهند.»
آقای بهرامی همچنین از امیدواری به زنده بودن شماری از سرنشینان نفتکش خبر داد، مقامات چین در مجموع هشت کشتی و گارد ساحلی کره جنوبی نیز یک کشتی و یک بالگرد برای کمک به عملیات جست‌وجو به محل حادثه فرستادند. آمریکا نیز یک فروند هواپیما را از جزیره اوکیناوای ژاپن رهسپار محل کرد تا به همراه دیگر نیروهای امداد در این عملیات شرکت کند.
عملیات اطفاء حریق بدلیل وزش های باد به کندی پیش می رفت و متاسفانه کشتی سانچی در آتش سوخت و در نهایت در روز یکشنبه ۱۴ ژانویه برابر با ۲۴ دی ماه ۱۳۹۶ ساعت ۸:۴۶ به وقت گرینویچ، به طور کامل در دل دریا فرو رفت و واپسین نشانه‌های آن محو شد. آخرین مکان تأیید شده نفتکش، حدود ۳۱۵ کیلومتری غرب سوکوزاکی در جزیره «آمامی اوشیما» بود.
تعداد خدمه کشتی سانچی
سانچی ۳۲ سرنشین داشت که شامل ۳۰ نفر ایرانی و ۲ تبعه بنگلادشی بود. ۱۸ دی ماه سال ۱۳۹۶ مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی ایران از کشف جسد یکی از ناپدید شدگان کشتی سانچی خبر داد و اعلام کرد که جسد پیدا شده برای شناسایی هویت به شانگهای منتقل شده است، ۲۳ دی ماه ۹۶ و یک هفته پس از وقوع حادثه اعضای تیم نجات چین جسد دو دریانورد را روی عرشه سانچی پیدا کردند. پیکر بقیه خدمه مفقود الاثر اعلام شد.
اثرات زیست محیطی حادثه سانچی
اثرات زیست محیطی حادثه سانچی ویرانگر بود. این حادثه منجر به ایجاد لکه نفتی به طول 18 کیلومتر در سطح دریا شد که از سال 1991 بی سابقه بود. لکه نفتی آسیب قابل توجهی به اکوسیستم دریایی وارد کرد و تأثیر آن هنوز هم احساس می شود.
بنا بر گفته کارشناسان، سوخت کشتی به دلیل سنگین بودن روی دریا قابل رؤیت نیست اما به شدت سمی است و موجب آلوده شدن آب و نابودی آبزیان می‌شود.
این گمان نیز از ابتدا مطرح شد که علت عدم استفاده از فوم برای خاموش کردن آتش سانچی توسط مقامات چینی که منجر به مرگ تمامی سرنشینان سانچی در همان لحظات اول حادثه شد، تلاش برای جلوگیری از گسترش یک فاجعه زیست محیطی بوده و استفاده نکردن از فوم برای خاموش کردن آتش نیز به این دلیل بوده که مایع مخازن سانچی در همان نقطه بسوزد و از انتشار آن در دریا جلوگیری شود.
اسامی کارکنان و خدمه کشتی سانچی
- مجید قصابی اروجی، کاپیتان
- فرید محبی، سرمهندس
- مجید نقیان، افسر اول
- حسین جهانی هل‌آباد، افسر دوم
- احسان ابولی قاسم‌آبادی، افسر دوم
- میلاد عنایتی، افسر سوم
- حامد بهاری هشکوایی، مهندس دوم
- محمدرضا رضازاده ماسوله، مهندس سوم
- مهدی سادگی، مهندس سوم
- حسن رومیانی، مهندس چهارم
- محمد کاووسی تکاب، افسر تدارکات
- بهرام اتحاد، افسر برق
- عبدالغنی سامری، سرملوان
- ابوذر نظامی، کمک سر ملوان
- سیدجواد حیدری، ملوان یکم
- محمد ساجب علی میریدها، ملوان یکم
- محمد هارون راشید، ملوان یکم
- علیرضا نجفی‌فر، ملوان دوم
- علی حیدریه کهن، ملوان دوم
- بهرام پوریانی، تعمیرکار
- یاور افشاری، روغن کار
- میلاد آروی، روغن کار
- مسلم علیزاده نودهی، روغن‌کار
- عبدالکریم بشارتی پور، سرآشپز
- امید ضیایی، کمک سرآشپز
- ایوب مظفری آبدهگاه، مهماندار
- احسان فرجی، مهماندار
- سعید دهقانی، دانشجوی عرشه از دانشگاه خارگ
- پوریا عیدی پور، دانشجوی عرشه از دانشگاه خارگ
- سجاد عبداللهی، دانشجوی عرشه از دانشگاه خارگ
- محمد پیریائی، دانشجوی موتور از دانشگاه صنعت نفت محمودآباد
- ساقی فعال، همسر حسین جهانی هل‌آباد
کلام آخر
حتی با گذشت شش سال از فاجعه، حادثه سانچی همچنان برای ایرانیان خاطره دردناکی است. این حادثه زخم عمیقی بر دل مردم ایران گذاشت و شوک و ناباوری ملوانانی که حتی اجسادشان به وطن بازنگشت بر اندوه سنگین ما افزود. از آتش سوزی سانچی تا پرواز تهران-یاسوج و جان باختن 65 سرنشین آن، همگی حوادث تلخی بودند که هیچگاه از ذهن و دل ایرانیان پاک نمی شود. تأثیر این حادثه تنها به ایران محدود نشد، بلکه در سراسر جهان احساس شد و اهمیت اجرای مقررات ایمنی دریانوردی را به ما یادآوری کرد.
در آخر یاد همه عزیزان از دست رفته در سانحه سانچی را گرامی می داریم و برای خانواده غم دیده و دل شکسته ایشان خواستار صبر و شکیبایی از خداوند منان هستیم.