صادرات و واردات دریایی
اگر کمی درنگ کنید، متوجه خواهید شد که صادرات و واردات دریایی کالا برای توسعه تجارت اهمیت زیادی دارد. برای داشتن یک صادرات و واردات و در نتیجه یک تجارت موفق، انتخاب بهترین شیوه از موضوعات مهم محسوب می‌شود. اگر انتخاب نامناسبی در شیوه حمل و نقل داشته باشید، تجارت شما متحمل خسارت های زیادی می شود. حمل و نقل کالاها از طریق دریا که توسط کشتی انجام می‌شود. با توجه به نوع تجارت، کار، نوع بار و شرایط شما، یکی از مطمئن ترین روش های بارگیری و تخلیه کالا، صادرات و واردات دریایی می باشد.
زمینه تاریخی صادرات و واردات دریایی را در ادامه مورد بررسی قرار می دهیم. از روزهای اولیه تاریخ، ناوبری دریایی در تکامل دائمی بوده و مستقیماً مسئولیت دوام مبادلات تجاری بین کشورها و همچنین عملیات صادرات و واردات را بر عهده داشته است، هر چند از عصر کارول ها تا به امروز تغییرات زیادی داشته است. جهانی شدن صادرات و واردات، فرآیندی است که ادغام بین المللی اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را عمیق تر کرده است که بدون صادرات و واردات کالا از طریق دریا امکان پذیر نبود. بدون شک تجارت کالا بین کشورها با این پدیده جهانی رونق قابل توجهی یافته است.
مفهوم صادرات و واردات دریایی و نحوه عملکرد آن
مفهوم اولیه برای این بحث ساده و عینی است: «صادرات و واردات دریایی فرآیندی است شامل: حمل و نقل کالا از یک کشور به کشور دیگر از طریق عملیات لجستیکی، فرآیندهای مستندسازی و حمل و نقل دریایی محموله». با این حال، بسیاری از جزئیات وجود دارد که باید در این فرآیند در نظر گرفته شود. شما تعیین کننده نوع کشتی برای نقل و انتقال بار خود نیستید، در واقع این وسیله دریایی است که انتخاب می‌کند که کدام محموله ها را حمل کند.
دلیل آن این است که عملیات حمل و نقل، بارگیری و تخلیه به یک مطالعه لجستیک عمیق برای تعیین هزینه ها و امکان سنجی عملیاتی کل فرآیند نیاز دارد. این مطالعه از مبدأ محموله در کارخانه، حمل و نقل داخلی به بندر، بارگیری، انبارداری، پر کردن کانتینر، جابجایی در منطقه بندر، خود حمل و نقل بین‌المللی و در صورت وجود حمل و نقل داخلی در بندر مورد، کشور مقصد تا تحویل نهایی آن به گیرنده مورد بررسی قرار می‌گیرد.
این موارد معمولاً توسط متخصصان انجام می شود و واردات و صادرات دریایی بین المللی باید یک عامل حمل و نقل به عنوان واسطه داشته باشد، زیرا شامل جزئیات زیادی مانند نوع محموله، کمیت و مشخصات محصول، بسته بندی، خدمات در دسترس و تعداد بارها و تماس ها است؛ همچنین، زمان حمل و نقل و مهمتر از همه، هزینه های پایان عملیات. برای مدیریت صادرات و واردات دریایی باید اطلاعات زیر را در اختیار داشته باشید:
- حجم، اندازه گیری و وزن کالایی که قرار است حمل شود. به این ترتیب مشخص می کنیم که بار جزئی یا کامل است.
- بسته به نوع کالا، شما می توانید با یا بدون کنترل دما (به عنوان مثال استفاده از کانتینر یخچالی برای حمل مواد غذایی)، نوع کشتی مناسب را برای محموله های عمومی یا خطرناک انتخاب کنید.
- نوع جمع آوری کالاها و تحویل را تعیین کنید:
- خدمات درب منزل: جمع آوری و تحویل در آدرس های مشخص شده توسط مشتری.
- خدمات مبدا به بندر: جمع آوری از مبدا و تحویل در بندر مقصد.
- خدمات بندر به مقصد: جمع آوری در بندر مبدا و تحویل در آدرسی که مشتری مشخص کرده است.
به طور کلی صادرات و واردات دریایی، قوانین مخصوصی دارد و توسط وسایل و ابزار مختلف و همچنین نیروهای انسانی انجام می‌شود. همواره به این نکته توجه داشته باشید که تخلیه و بارگیری همیشه بین دو نقطه محل انجام نمی‌شود. گاه ممکن است چند نقطه محل را شامل شوند. اما به طور کلی، بارگیری از انبار، کارگاه ها، مخازن و کارخانه ها شروع می‌شود. بر اساس حجم بار و نوع بار، همچنین مسافتی که باید طی شود، یک کامیون برای جابجایی کالاها انتخاب شده و محموله توسط کامیون از انبار به بندر‌ها منتقل می گردد. سپس، محموله ها در بندر تخلیه شده و توسط جرثقیل های مخصوص در کشتی باربری تخلیه می گردند. پس از این مرحله محموله، توسط کشتی و از طریق مسیر دریایی، به کشورهای دیگر ارسال می شود.
همان طور که اشاره شد صادرات و واردات دریایی از طریق بنادر و گمرک صورت می گیرد. در این محل تاجران با اخذ مدرک می توانند کالاهای خود را ترخیص کنند. به دلیل این که بیشتر صادرات و واردات کشور، دریایی است، بزرگترین و بیشترین پایانه های کشور را بنادر گمرکی آبی تشکیل می دهند که از طریق آن ها با کشورهای عربی و حوزه خلیج فارس تبادلات انجام می دهند:
- بندر ماهشهر در خوزستان: این بندر از مهمترین بنادر ایران است که سالانه کالاهای بسیاری از این بندر وارد و خارج می شوند (صادرات و واردات خرما). ارتباط ایران با کشورهای عربی توسط این بندر امکان پذیر شده است.
- بندر انزلی در شمال کشور: بندر انزلی در حاشیه دریای خزر واقع شده است. در این بندر واردات به صورت گسترده صورت می‌گیرد. البته صادرات و واردات در زمینه های پوشام و مواد غذایی نیز انجام می‌شود.
- بندر امام خمینی: بندر امام خمینی واقع در استان خوزستان نیز به اندازه بندر ماهشهر مهم بوده و از شناخته شده ترین بنادر ایران محسوب می شود و همواره کالا از طریق این بندر وارد و خارج می‌شود. تاجران از طریق این بندر به آب های بین الملل و بیشتر کشورهای جهان دسترسی پیدا می‌کنند.
- بندر چابهار: از دیگر بنادر مورد توجه تاجران و دولت ایران، بندر چابهار است. این بندر به آب های آزاد بسیار نزدیک بوده و از این جهت یک بندر مهم برای صادرات و واردات محسوب می شود.
مراحل ترخیص و مدارک مورد نیاز برای صادرات و واردات دریایی
جابجایی کالاها از کشوری به کشور دیگر و ترخیص کالاهای وارداتی و صادراتی از طریق بنادر گمرکی، نیازمند تشریفات گمرکی است که مطابق با قوانین امور گمرکی و آیین نامه های اجرایی (تنظیم اظهارنامه گمرکی و تسلیم آن به اداره گمرک) تنظیم شده اند.
اظهارنامه، بارنامه یا در اصطلاح BL مهمترین اصل در تشریفات گمرکی و سند قانونی بوده و اطلاعات محصولات وارداتی و صادراتی در آن درج شده است و توسط کشتیرانی صادر می گردد. دلیل استفاده از اظهارنامه، مطابقت معاملات در کشور مبدا و مقصد، عوارض صحیح و پرداخت مالیات است. اگر این سند قانونی دقیق باشد، محصولات شما سریع و راحت تر وارد و یا صادر خواهند شد. بارنامه زمانی صادر می گردد که محموله شما توسط یک شرکت کشتیرانی از یک نقطه به نقطه دیگری حمل شده و کشتی از اسکله جدا شده باشد. در واقع، ابتدا کشتیرانی کالا را تحویل گرفته و کانتینرها در کشتی بارگیری می شود. پس از انجام خدمات THC و جدا شدن کشتی از اسکله این بارنامه در سه برگه صادر می شود. مندرجات ذکر شده در اظهانامه دریایی عبارتند از: نام و مشخصات کشتی، زمان حرکت، طول مسیر، سریال کانتینر مشخصات بار کانتینر و وزن محموله. تشریفات گمرکی در خصوص محصولات صادراتی و وارداتی، متفاوت بوده و در ادامه آن ها را مورد بررسی قرار می دهیم.
مراحل صادرات دریایی
همانطور که می بینید، با توجه به پیچیدگی فرآیند آن، یک صادرات دریایی موفق به رویه های برنامه ریزی شده دقیق و روال کارآمد در بنادر و کشتی ها بستگی دارد. بنابراین، صادرات دریایی مستلزم یک سری اسناد و ورودی های دقیق سیستم است تا اطمینان حاصل شود که همه چیز به خوبی انجام می شود. این مدارک عبارتند از:
- تنظیم و ارائه اظهارنامه
- ترخیص کالای مورد نظر از گمرک
- صادرات موقت
- پردازش بیرونی
- اجرای روش ترخیص کالا از گمرک داخلی
مراحل واردات دریایی
- رهاسازی برای مصرف
- تهیه بارنامه مبادله کالا (DEB)
- ذخیره سازی پیوندی
- ترانزیت تحت کنترل گمرک
- پذیرش موقت
- پردازش داخلی
- استفاده نهایی
- اجرای روش ترخیص کالا از گمرک داخلی
انواع روش های صادرات و واردات دریایی در ایران
- روش کراس حمل و نقل کراس استافینگ (Cross Stuffing)
این روش، به عنوان یکی از پرکاربردترین روش های حمل و نقل دریایی شناخته می شود. این روش زمانی استفاده می شود که هیچ خط حمل و نقل مستقیمی از مبدا به مقصد وجود نداشته باشد یا فروشنده کالا اصرار داشته باشد که کالای خریداری شده را در کشوری غیر از کشور مبدأ تحویل دهد، در این حالت، محموله با دو بار حمل و نقل مختلف ارسال می شود. خطوط از مبدا به کشور ثالث و از آنجا به مقصد. در واقع نیاز به تغییر خط کشتیرانی در کشور ثالث است که در آن باید محموله از کانتینر خط اول تخلیه و در کانتینر خط دوم کشتیرانی بارگیری شود که به آن عملیات متقاطع می گویند.
مهمترین نکته استفاده از این روش، تعویض کانتینر بار علاوه بر تغییر خط حمل و نقل است. به دلیل داشتن کد و شماره کانتینرها متعلق به یک باربری، قابل استفاده در تمامی خطوط نمی باشد. به همین دلیل، در عملیات متقاطع، محموله از کانتینر در بندر مشخص شده تخلیه و بلافاصله در کانتینر دوم بارگیری می شود. استفاده از ماشین آلات مخصوص تخلیه و بارگیری در عملیات متقاطع و امنیت بار بسیار حائز اهمیت است. زیرا می تواند صدمات جبران ناپذیری به بار وارد کند. به همین دلیل، اطمینان از اپراتورهای توانمند و با تجربه متقابل می تواند سلامت حمل و نقل محموله را تضمین کند.
- روش حمل و نقل چارترینگ (Chartering)
یکی از انواع روش های جابجایی کالا در ایران روش چارترینگ می باشد. این روش زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که بارها بسیار بزرگ و حجیم بوده و امکان بسته بندی آن ها وجود نداشته باشد. برای اینکار باید کشتی های باربری حتما اجاره شوند. در اینجا یک قرارداد بین مالک و اجاره کننده تنظیم می شود.
- روش حمل و نقل ترانشیپ (Transhipment)
ترانشیپ به حمل و نقل محموله ها و کانتینرهایی اطلاق می شود که از یک کشتی به کشتی دیگر در حین انتقال به مقصد نهایی منتقل می شوند. در این روش کالاها از یک کشتی به کشتی دیگر انتقال داده می شوند. زمانی این روش انتخاب می گردد که یک بندر به صورت مستقیم قادر به حمل دریایی محموله مورد نظر نباشد یا فضای کافی برای ورود کشتی های ترانزیتی را نداشته باشد.
- روش حمل و نقل گروپاژ (groupage)
اصطلاح گروپاژ به نوعی از محموله اطلاق می شود که به طور فزاینده ای در تجارت بین الملل گسترده شده است و شامل گروه بندی محموله های کوچک است که مبدا و مقصد یکسان یا نزدیک دارند. در این حالت چند تاجر با یکدیگر قرارداد امضا کرده و محموله های خود را به صورت گروهی از طریق یک کشتی ارسال می‌کنند. اینکار باعث می‌شود تا هزینه‌های ترانزیت بار برای تاجران به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد و از طرف دیگر بتوانند کوچک ترین بسته و کالای خود را به مقصد ارسال نمایند.
- روش حمل و نقل کالاهای فله‌ای (Bulk)
روش حمل و نقل کالاهای فله‌ای، شباهت زیادی به چارترینگ دارد. تفاوت این دو روش در این است که هر کالایی با هر سایزی ( کوچک و بزرگ ) بدون بسته بندی و به صورت فله‌ای قابلیت حمل و نقل دریایی دارد.
مزایای صادرات و واردات دریایی
- نرخ بار: کمتر از نرخ حمل و نقل هوایی است. میوه، خرما و به طور کلی مواد غذایی؛ محموله های فاسد شدنی هستند که ممکن است به سرعت خراب شوند، که حمل کنندگان را مجبور به استفاده از حمل و نقل هوایی یا استفاده از کانتینرهای یخچالی می کند. به طور کلی حمل و نقل هوایی گران می باشد. در حالی که از طریق دریا، حجم زیادی از محصولات با هزینه کمتر توسط کشتی های کانتینر دار جابجا می شود.
- مقدار محموله حمل شده: ظرفیت حمل و نقل نسبت به سایر روش های حمل و نقل بیشتر است و در مقایسه با حمل و نقل جاده ای یا هوایی، تعداد سفرها و هزینه کل را کاهش می دهد.
- انعطاف پذیری: این روش مناسب برای هر نوع محموله می باشد. یک کشتی می‌تواند محموله هایی با انواع و مقادیر مختلف حمل کند، زیرا یک پالت در یک کانتینر LCL به هزاران تن کالای فله مانند مایعاتی مثل نفت و گاز و همچنین محموله هایی با ابعاد بزرگ و وزن زیاد مانند چوب و زغال سنگ، امکان جابجایی می دهد.
- محدودیت های کمی: شما می توانید هر محصولی را در هر کجای دنیا ارسال کنید، حتی کالاهای خطرناک.
- سازگارتر با محیط زیست: حمل و نقل دریایی قادر به جابجایی مقادیر زیادی کالا در یک محموله است و به طور قابل توجهی اثرات زیست محیطی را کاهش می دهد.
جمع بندی
طبق مطالب عنوان شده می توان نتیجه گرفت که، صادرات و واردات دریایی یکی از بهترین، کارآمد ترین و کم هزینه ترین روش های حمل و نقل می باشد. در ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، نیز این روش بسیار رایج بوده و تاجران به راحتی با کشورهای عربی ارتباط برقرار می کنند و فرصت های زیادی برای همکاری به وجود آورند که در نهایت منجر به رشد اقتصادی کشور خواهد شد.