صادرات و واردات دریایی مواد غذایی
تجارت خارجی نقش مهمی در اقتصاد هر کشور ایفا می کند و به حمل و نقل محصولات غذایی مورد تقاضا در بین مردم توجه ویژه ای می شود. حمل و نقل دریایی زیربنای اکثر تجارت جهانی است و حدود 80 درصد از کالاهای ما از طریق دریا حمل می شود. بنابراین لازم است اطلاعاتی در زمینه صادرات و واردات دریایی مواد غذایی از یک کشور به کشور دیگر داشته باشیم. با توجه به رشد جمعیت کشورها، هیچ کشوری قادر به تولید و تامین تمامی کالاهای مورد نیاز خود نیست، و اینجا است که اهمیت شرایط صادرات و واردات دریایی مواد غذایی و تامین نیاز‌های چند کشور مشخص می گردد. توسط صادرات و واردات دریایی مواد غذایی، کشورهای درحال توسعه می‌توانند نوآوری و کیفیت کالا‌ها را در کشور خود بالا ببرند و به این ترتیب رقابت بین کشورهای صادرکننده مواد غذایی افزایش می یابد.
جایگاه ایران در صادرات و واردات دنیا
ایران از جمله کشورهایی است که حوزه صادرات و واردات دریایی مواد غذایی جزء برترین کشورهای منطقه می باشد. می توان گفت که کشورهای آسیای شرقی عمده ترین وارد کننده های انواع کالا می باشند. انواع کالاهای وارداتی ایران از کشورهایی مانند چین، امارات، ترکیه و غیره می باشد.
تجارت جهانی غذا یک عملیات متنوع و پیچیده است که اکثر کشورها در تلاش برای مشارکت در آن هستند. دولت ها تشخیص می دهند که یک صنعت غذایی ملی قوی، تامین‌کننده مهم غذا برای مردم و کمک قابل توجهی به امنیت غذایی است. آن ها همچنین به صادرات و واردات دریایی مواد غذایی به عنوان منبع مهم ارز خارجی نگاه می کنند.
در حال حاضر، محموله مواد غذایی بیش از 10 درصد از کل حمل و نقل دریایی را تشکیل می دهد. میلیاردها محموله مواد غذایی و قطعات تولیدی هر روز در سراسر جهان حمل می شود، بنابراین هر گونه اختلال در حمل و نقل دریایی قطعاً تأثیر جدی بر اقتصاد جهان و توزیع مواد غذایی خواهد داشت. به همین دلیل حمل و نقل مطمئن بسیار مهم است. مواد غذایی که توسط کشتی و از طریق دریا حمل می شوند عبارتند از مواد پروتئینی، میوه و سبزیجات، لبنیات و سایر مواد غذایی منجمد.
عوامل موثر بر صادرات و واردات دریایی مواد غذایی
حمل و نقل مواد غذایی به عوامل گسترده و بسیار زیادی وابسته است از جمله: زمان، نوع بسته بندی، ذائقه مصرف کنندگان، قدرت خرید، تکنیک های نگه داری محصولات و غیره. در ادامه به بررسی برخی از مهم ترین عوامل پرداخته می شود.
- بسته بندی مناسب: مهم ترین جز تجارت مواد غذایی نوع بسته بندی می باشد. رشته های صنایع غذایی، شیمی مواد غذایی و فناوری مواد غذایی به طور مداوم طیف وسیع تری از مواد غذایی را با توسعه روش های جدید و پیچیده تر نگهداری، پردازش و بسته بندی ارائه می کنند که باعث می شود مواد غذایی ایمن تر و با کیفیت بهتری به دست مصرف کننده برسد و از طرف دیگر باعث کاهش هزینه ها می گردد. مشخصات یک بسته بندی مناسب برای صادرات عبارت است از:
- مناسب از لحاظ شرایط زیست محیطی
- مطابق با قوانین مورد درخواست هر بازار در کشور مقصد
- اطلاع رسانی قوی و اعتماد پذیر
- نشان دادن هویت ایرانی از طریق نوع بسته بندی
- داشتن نوآوری
- حمل و نقل: حمل و نقل سریع و بهبود روش های جابجایی، مدت زمان و مشکلات مربوط به جابه‌جایی مواد غذایی در مسافت های طولانی را کاهش داده است، بنابراین به معامله‌گران امکان دسترسی به بازارهای جدید و دور را می‌دهد. مواد غذایی شامل دو دسته مواد غذایی فاسد شدنی و فاسد ناپذیر می باشد. مواد غذایی مانند برنج، قند و شکر فاسد نمی شوند اما در مدت زمان طولانی کیفیت اولیه خود را از دست می دهند. برای جابجای مواد غذایی مانند خرما لازم است از کانتینرهای یخچال دار استفاده شود. شرایط صادرات و وارد این گونه مواد غذایی که حتما باید به آن ها توجه شود عبارتند از:
- عدم ورود افراد متفرقه به محفظه ای که مواد غذایی در آن نگهداری می شود.
- کنترل دما در سردخانه یا گرم‌خانه
- رعایت زنجیره سرد و گرم مواد غذایی مورد نظر که قرار است به کشور دیگری ارسال شود.
- توجه به وضعیت انجماد مواد غذایی منجمد
- جلوگیری از تماس مواد غذایی با کف محفظه حمل محموله
- انجام دادن فرآیند پیش‌گرم یا پیش‌سرد یک ساعت قبل از بارگیری با توجه به نوع محموله
- ضرورت وجود دماسنج در سردخانه یا گرم‌خانه
- بررسی محفظه حمل مواد غذایی و عدم وجود بوی نامطبوع و آلودگی
- ضدعفونی کردن سطوح در تماس مستقیم با مواد غذایی
- عادات غذایی: ذائقه و عادات غذایی مصرف کنندگان متنوع تر شده و درآمد و قدرت خرید آن ها افزایش یافته و تقاضا برای غذاهای سنتی و جدید از سایر مناطق را بیشتر کرده است.
صادرات و واردات دریایی مواد غذایی ایران
به طور کلی، واردات و صادرات دریایی مواد غذایی ایران به کشورهای امارات، ترکیه، دبی، گرجستان و کانادا از طریق چارتر کشتی می باشد. واردات مواد غذایی به ایران در بخش های مختلفی انجام می شود که می توان به ذرت دامی، برنج، لوبیای سویا، جو، کنجاله و سایر قطعات بی استخوان منجمد گاو، مرغ، روغن، شکلات و میوه اشاره نمود؛ این موارد از جمله اساسی ترین کالا ها در زمینه واردات مواد غذایی می باشند. با توجه به این که مواد غذایی بسیار حائز اهمیت است و در سلامت مصرف کنندگان نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند، نظارت و قوانین سختی برای واردات آن ها وضع شده است. در اولین قدم شما باید یک درخواست کتبی و تایپ شده، جهت اخذ مجوز واردات خود دهید. در سر برگ آن درخواست باید، مهر و امضای معتبر شرکت وارد کننده وجود داشته باشد. همچنین شماره تماس و نشانی شما باید ذز این فرم ذکر گردد. مراحل واردات کالا شامل:
- مشخص کردن کشور وارد کننده کالا
- تعیین قیمت واردات
- مطمئن بودن از سلامتی مواد غذایی
- ارسال فاکتور فروش مواد غذایی
- بسته بندی اصولی مواد غذایی
- دریافت مدارک و مجوز مورد نیاز
- بیمه و ترخیص مواد غذایی
انواع مواد غذایی صادراتی از ایران
- محصولات خشک
ماکارونی، برنج، زعفران، آجیل، قند، شکر، چای و رشته ها از جمله محصولات خشکی هستند که به دلیل تولید این محصولات با کیفیت بسیار خوب و در حجم بالا، خواهان زیادی دارند.
- محصولات فاسد پذیر
محصولاتی مثل شیر و سس یا به عبارتی محصولات لبنی از جمله محصولات فساد پذیر می باشند. به طور مثال اگر شیر در دمای مناسبی نگهداری نشود، به سرعت خراب و فاسد می شود، و یا محصولی مانند سس مایونز که اگر در دمای سرد یا خیلی گرم باشد باشد فاسد می گردد. این محصولات را می توان با استفاده از کانتینرهای یخچال‌دار صادر کرد.
- محصولات دریایی
کشور ایران غنی ترین و ارزشمند‌ترین، صادر کننده مواد غذایی دریایی در جهان است. میگو و ماهی و خرچنگ از محصولات مهم دریایی هستند که همواره به کشورهای همسایه و غیر همسایه صادر می شود.
- سبزیجات و حبوبات
سبزیجات به صورت بارفله، بسته بندی شده و فرآوری شده مانند سبزیجات خشک صادر می گردند. کشورهایی مثل روسیه، ارمنستان، عراق و گرجستان وارد کننده این محصولات از ایران هستند. در زمینه حبوبات، نخود از جمله محصولاتی است که خواهان زیادی دارد و صادر می شود.
- خرما
صادرات خرما در ایران بسیار رایج است. طبق رتبه بندی جهانی صادرات خرما، ایران با صادر کردن سالانه به میزان بیش از 400 هزار تن در رتبه سوم صادرات خرما در جهان قرار گرفته است. خرما یکی از مهم ترین محصولاتی که است که در ایران کشت می شوند و پنج نمونه از آن دارای بیشترین صادرات جهانی است. شناخته شده ترین انواع خرمای صادراتی ایران عبارتند از: خرمای کبکاب، خرمای مضافتی، خرمای مجول، استعمران و خرمای پیارم. بیشترین آمار صادرات خرما از ایران به کشورهای امارات، پاکستان، روسیه و هند می باشد. خرمای ارسال شده به امارات متحده عربی به صورت فله ای بوده و در آن جا برای فروش بسته بندی می گردد. بیشترین میزان صادرات خرما به امارات متحده عربی از نوع خرمای مضافتی خرمای زاهدی و خرمای شاهانی است.
در اینجا دو سوال بسیار مهم مطرح است که به آن ها پاسخ خواهیم داد.
- چالش های بزرگ هنگام صادرات و واردات دریایی مواد غذایی از یک مقصد به مقصد دیگر چیست؟
چالش اصلی، زمان حمل و نقل خواهد بود. هر چه زمان کمتری برای رسیدن به مقصد طول بکشد، برای کیفیت غذا بهتر است. بهترین گزینه این است که واردکنندگان محصول خود را از یک کشور نزدیک تهیه کنند. به عنوان مثال، در تایوان، اگر بتوانید محصولی را از ژاپن تهیه کنید، مطمئناً در بدو ورود نسبت به همان محصولی که از ایالات متحده می آید تازه تر خواهد بود.
چالش دیگر، به ویژه برای مناطق کم درآمد، زیرساخت های ضعیف یا عدم وجود زیر ساخت ها است. برخی از کشورها زیرساخت زنجیره سرد قوی برای حمایت از صادرات مواد غذایی ندارند، بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد که محصولات با کیفیت خوب هر بار در کانتینر بارگیری شوند.
- با توجه به ماندگاری مواد غذایی، چگونه می توان اطمینان حاصل کرد که غذا در شرایط فروش و با کیفیت به کشور مقصد می رسد؟
زمان حمل و نقل ممکن است بین دو تا سه هفته طول بکشد، گاهی اوقات بیشتر که وابسته به مسیرهای حمل و نقل می باشد. اما هر ماده غذایی معمولاً ماندگاری خاص خود را دارد، بنابراین صادرکننده باید حداکثر زمان حمل و نقلی که یک محصول می تواند با کیفیت اولیه به مقصد برسد را مد نظر قرار دهد. اگر محصول ماندگاری کوتاه تری دارد، برای مثال اگر گیلاس حمل می‌کنید، بهتر است به جای حمل و نقل دریایی، حمل و نقل هوایی را انتخاب کنید.
برای صادرات و واردات دریایی مواد غذایی، به ویژه برای غذاهای تازه یا فاسد شدنی مانند میوه ها و سبزیجات (مانند خرما)، جریان هوا و تنظیم دما برای تازه نگه داشتن آن ها مهم است. برای صادرات و واردات خرما از کانتینرهای یخچالی استفاده می شود. برای تنظیم دمای کانتینر، خدمه ای وجود دارد که در طول سفر روزی 3 الی 4 بار کانتینرها را چک می‌کند و اقدامات لازم را برای تعمیر هرگونه نقص دمایی انجام می‌دهد. همچنین فن‌آوری‌های زیادی وجود دارد که جو را تغییر می‌دهند و باعث می شود محصولات در حین حمل و نقل به خواب رفته و عمر مفید آن ها افزایش یابد.
جمع بندی
طبق مطالب عنوان شده و گزارشات جدید از کشتی داران، تهیه مواد غذایی یکـی از مهم ترین و حیاتی ترین چالش هـای قـرن حاضـر محسوب می شود زیرا؛ رشـد بسیار زیاد جمعیـت بـا میـزان رشـد تولیـدات هر کشور هماهنـگ نیسـت. از این رو کشور های مختلف به طور گسترده ای به صادرات و واردات دریایی مواد غذایی رو آورده اند تا نیاز مردم را برطرف کنند. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، یکی از غنی ترین کشورها در حوزه صادرات و واردات دریایی مواد غذایی است. خرما و محصولات دریایی جز عمده ترین محصولات صادرات شده توسط ایران به کشورهای امارات متحده عربی، هند و... می باشند.