معرفی و تاریخچه نیرو دریایی سپاه
معرفی نیرو دریایی سپاه
نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که با نام مستعار ندسا شناخته می شود، یکی از نیروهای چهارگانه سپاه پاسداران است که وظیفه حفاظت از آب‌های سرزمین ایران در خلیج فارس را برعهده داشته در حالی که نیروی دریایی ارتش نیز در دریای عمان و دریای خزر مستقر می باشد. ندسا از سال 1364 در حین جنگ ایران و عراق به فرماندهی سردار حسین علایی تشکیل شد. سردار دریادار پاسدار علی فدوی از سال 1389 و با حکم مقام معظم رهبری فرماندهی نیروی دریایی سپاه را برعهده دارد و هم اکنون دارای ۵ منطقه دریایی شهرها و بنادر بندرعباس، بوشهر، ماهشهر، عسلویه و بندرلنگه بوده و ستاد فرماندهی آن در بندرعباس قرار دارد و دریادار پاسدار علیرضا تنگسیری فرماندهی ندسا را برعهده دارد.
تاریخچه نیرو دریایی سپاه
تاریخ تأسیس نیروی دریایی سپاه به سال ۱۳۶۰ باز می‌گردد. در آغاز جنگ ایران و عراق، یگان دریایی سپاه در منطقه خور موسی، نخستین محل استقرار، فعالیت و نقطه نطفه اولیه این نیرو محسوب می گردد. این یگان از سال ۱۳۶۱ به تدریج تمام فعالیت های عملیاتی نیروی دریایی ارتش را برعهده گرفت و توسعه پیدا کرد. نیروی دریایی سپاه در ابتدای فعالیت خود، تحت نظر دو قرارگاه دریایی نوح و مسعودیه فعالیت می‌کرد. در آن زمان قرارگاه نوح نبی با هدف پشتیبانی از عملیات های آبی-خاکی تشکیل شده و به طور هم زمان مسئولیت ترابری لشکر‌های عملیاتی سپاه را بر عهده گرفت. البته قبل از قرارگاه نوح نبی، قرارگاه «دال سین» یک قرارگاه مشترک دریایی بوده که وظیفه هماهنگی بین همه یگان های دریایی و همچنین اقدامات دریایی را بر عهده داشت و پس از مدتی فعالیت، به دستور فرمانده وقت کل سپاه پاسداران، به قرارگاه نوح نبی (ع) تغییر نام پیدا و در بوشهر مستقر گردید.
نیروهای سه گانه از جمله نیروی دریایی سپاه، توسط پیشنهاد محسن رضایی و فرمان امام خمینی (ره) در شهریور ماه سال ۱۳۶۴ تشکیل گردید. از قبل آن نیز یگان های کوچک دریایی سپاه به طور مثال در حوضه غواصی فعال بودند. این یگان های کوچک در جریان جنگ ایران و عراق و برای عبور از اروند رود (شط‌العرب)، در عملیات مرداب های مرز ایران و عراق، مانند هورالعظیم و در جریان عملیات های بدر، خیبر و والفجر ۸ به کار گرفته شدند.
بعد از فتح فاو، حملات هوایی عراق به تأسیسات نفتی ایران در حوالی مناطق خشکی و آبی سیری و خارک، گسترش یافت؛ این حملات با هدف قطع صدور نفت ایران از تنگه هرمز و فشار بر کشورمان صورت می گرفت؛ از همین رو برای کاهش فشار‌های حملات، عملیات کربلای ۳ در شهریور ۱۳۶۵ برای فتح سکو‌های الاکبر و الامیه عراق با همکاری قرارگاه نوح (ع) انجام گردید و در نتیجه این عملیات این سکو‌ها منهدم شدند.
همانطور که در ابتدا عنوان شد، حسین علائی اولین فرمانده نیروی دریایی سپاه بود. علی فدوی، فرمانده سال های بعدی و مسئول اطلاعات آن بود و همچنین ریاست ستاد نیروی دریایی سپاه در آن زمان برعهده علی‌اکبر احمدیان قرار داشت. این نیرو در اواخر جنگ ایران و عراق به سرعت و با تمرکز بر استفاده از قایق های تندرو در عملیات های مختلف جنگی، مانند والفجر ۸، تصرف اسکله الامیه عراق در شمال خلیج فارس، درگیری های جزئی با نیروی دریایی آمریکا در سال های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷، همچنین گشت های پراکنده در خلیج فارس و تنگه هرمز، گسترش سازمانی وسعی پیدا کرد.
پس از دوران جنگ ایران و عراق، مهمترین اولویت نیروی دریایی سپاه پاسداران، حفظ موقعیتش در خلیج فارس بود. پس از پایان جنگ، در سال ۱۳۶۹ فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش، علی شمخانی، که قبلا از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران بود، با حفظ سمت، به فرماندهی نیروی دریایی سپاه منصوب شدند. در آن زمان علی‌اکبر احمدیان به عنوان جانشین شمخانی معرفی و علی فدوی به فرماندهی منطقه یکم منصوب شد. در این دوره تئوریزه نمودن تجارب دریایی سپاه در جنگ ایران و عراق آغاز گردید. در این زمان برای بازسازی توان کاهش یافته این نیرو تلاش شد. در این زمان امکاناتی مانند شناور تندرو هودونگ، موشک های دریایی سی-۸۰۲ و سی-۷۰۱ و کرم ابریشم FL۱۰، قایق های تندرو تهاجمی، به سازمان رزم نیروی دریایی اضافه شد.
پس از علی شمخانی، علی اکبر احمدیان و سپس مرتضی صفاری به فرماندهی نیروی دریایی سپاه منصوب شده و هر کدام به مدت بیش از ۸ سال در این جایگاه فعالیت کردند. سپس علی فدوی به فرماندهی ندسا منصوب شده و همچنین ۸ سال فرمانده نیروی دریایی سپاه را به عهده گرفت.
یکی از نقاط عطف برنامه ریزی اولیه سپاه پاسداران تأسیس قرارگاه خاتم الانبیای ۲ در راستای توسعه آن بود. توسعه تجهیزات و توانایی های نظامی و همچنین راه اندازی قرارگاه های مختلف منطقه ای بخش دیگر پروژه نیروی دریایی سپاه برای تقویت موقعیت نظامی خویش محسوب می شد. پس از سال ۱۳۷۸، که نیروی دریایی سپاه مسئولیت تأمین امنیت تنگه هرمز و خلیج فارس را بر عهده گرفت، این موقعیت ها به شکل محسوسی تقویت گردید. این مناطق شامل ۱۲۰۰ کیلومتر مرز دریایی می باشد. نیروی دریایی سپاه در ۵ حوزه شناوری، موشکی، تکاوری، هوا-دریا و پهپادی فعال است. نیرو دریایی، در انجام ماموریت های دفاعی و حفاظتی از مرزها و همچنین در برخی ماموریت های دریایی مانند تأمین تردد کشتی ها و شناورهای تجاری و مبارزه با دزدان دریایی نیز شرکت دارد. نیروی دریایی سپاه پاسداران چندین بار از الگوهای تهاجمی که بر پایه جنگ نامتقارن و با تکیه بر مین ریزی در دریا بوده و همچنین حمله با قایق های تندرو و موشک و عملیات های انتحاری، خبر داده است و در اینراستا رزمایش های متعدد و متنوعی برگزار نموده است.
در حال حاضر ستاد فرماندهی نیروی دریایی سپاه پاسداران یا ندسا در بندرعباس واقع شده است. به دلیل شرایط خاص جزیره ابوموسی و مشکلات موجود با امارات بر سر مالکیت، حفاظت از آن توسط سپاه به شدت صورت گرفته و اطراف آن توسط دژ موشکی هدایت شونده خودکار و پدافندی سنگین مجهز شده است. این نیرو دریایی هم اکنون دارای بیش از 1500 فروند قایق تندرو کلاس عاشورا، طارق و ذوالجناح می باشد. از طرف دیگر کنترل دریایی خزر و عمان به ارتش واگذار شده و فرماندهی این نیرو برعهده دریادار پاسدار علیرضا تنگسیری است.
برخی تجهیزات نیروی دریایی سپاه پاسداران
تجهیزات نیروی دریایی سپاه شامل چند دسته می باشد که در ادامه نام برده می شوند.
- ناوها: ناو شهید رودکی، ناو لجستیکی شهید مهدوی، ناو پشتیبانی شهید ناظری و ناو شهید سلیمانی
- شناورها: قایق تندرو ذوالفقار، قایق گشتی عاشورا، قایق شناور یا مهدی، قایق تندرو کلاس تندر، قایق تندرو کلاس تیر، قایق تندرو آذرخش، قایق تندرو کلاس سراج
- تسلیحات ضدکشتی: موشک کوثر، موشک نور، موشک خایج فارس، موشک ضد کشتی کرم ابریشم، موشک نصیر، موشک رعد و موشک نصر-1
مناطق پنجگانه نیروی دریایی سپاه پاسداران
- منطقه یکم صاحب الزمان واقع در بندرعباس
- منطقه دوم نوح نبی در بوشهر
- منطقه سوم امام حسین واقع در بندر ماهشهر
- منطقه چهارم ثارالله در بندر عسلویه
- منطقه پنجم امام باقر واقع در بندر لنگه
خلیج فارس به ۵ منطقه جداگانه بر پایه مأموریتی که برای نیروی دریایی سپاه پاسداران در خلیج فارس تعیین شده است، تقسیم شده و در هر یک از این مناطق نیز یک منطقه دریایی ایجاد نمود و نیز پایگاه های دریایی کوچک تری تأسیس شده اند. یگان های تکاور و تفنگدار دریایی در هر یک از این مناطق پنج گانه علاوه بر شناورهای تندرو، یگان موشکی ساحل به دریا، گروه های پدافند ضد هوایی مستقل، یگان ویژه، مستقر می باشند. همه این مناطق پنجگانه تحت نظر فرمانده نیروی دریایی سپاه و قرارگاه خاتم الانبیای دو می باشند. قرارگاه خاتم الانبیای دو سپاه که مهم ترین قرارگاه دریایی سپاه در خلیج فارس است، به همراه قرارگاه دریایی خاتم الانبیای یک نیروی دریایی ارتش، دو قرارگاه اصلی دریایی ایران در خلیج فارس و دریای عمان بوده و هر دو تحت نظر قرارگاه جنگی خاتم الانبیا در تهران عمل می نمایند، که فرماندهی آن با سرلشکر پاسدار غلامعلی رشید است. همچنین قرارگاه ارشد و مرکزی تمام قرارگاه های نظامی ارتش و سپاه در عرصه های هوایی، دریایی و زمینی به شمار می آیند.
- منطقه یکم صاحب الزمان
منطقه اول دریایی سپاه موسوم به منطقه صاحب‌الزمان بوده و در بندرعباس مستقر گردیده است. این منطقه دریایی، نزدیک ترین یگان دریایی سپاه به تنگه هرمز به حساب می آید و مسئولیت اصلی آن عملیات دفاعی در محدوده تنگه هرمز می باشد. علیرضا تنگسیری که فرمانده کنونی نیروی دریایی سپاه است، قبل از آن که در سال ۱۳۸۹ به جانشینی فرمانده نیرو منصوب شود، فرمانده منطقه یکم دریایی سپاه بود. هم اکنون دریادار دوم پاسدار عباس غلامشاهی، منطقه یکم دریایی صاحب الزمان را فرماندهی می کند.
- منطقه دوم نوح
منطقه دوم دریایی سپاه در بندر بوشهر مستقر بوده و معروف به منطقه دوم نوح نبی می باشد. اصلی ترین مأموریت منطقه دوم دریایی سپاه، حفاظت از جزیره خارک و استمرار صادرات نفت ایران است. توقیف قایق حامل ۱۰ تفنگدار آمریکایی در سال ۱۳۹۴ در نزدیکی جزیره فارسی، در محدوده عملیاتی این منطقه دریایی رخ داده است. در حال حاضر فرماندهی منطقه دوم دریایی سپاه دریادار دوم پاسدار رمضان زیراهی بر عهده دارد.
- منطقه سوم امام حسین
منطقه سوم دریایی سپاه ملقب به منطقه امام حسین، در بندر ماهشهر در شمال خلیج فارس قرار داشته و محدوده عملیاتی آن از ماهشهر تا اروند، یعنی آب های ساحلی استان خوزستان می باشد. پایگاه اروندکنار از جمله مهمترین پایگاه های تابع این منطقه است. هم اکنون دریادار دوم پاسدار امرالله نوذری فرماندهی منطقه سوم نیروی دریایی سپاه می باشد.
- منطقه چهارم ثارالله
منطقه چهارم نیروی دریایی سپاه موسوم به ثارالله، در عسلویه واقع شده است و منطقه حد فاصل منطقه اول (بندرعباس) و منطقه دوم (بوشهر) از جزیره کیش، تا منطقه رأس مطاف را مورد پوشش قرار می دهد. این منطقه تا سال ۱۳۸۹ فقط یک پایگاه دریایی بود، اما در این سال به لحاظ سازمانی، به سطح منطقه دریایی ارتقا پیدا کرد. با ایجاد منطقه چهارم ثارالله نیروی دریایی سپاه در عسلویه، حفاظت از ۳۵۰ کیلومتر مرز آبی از جزیره کیش در استان هرمزگان تا رأس مطاف در استان بوشهر، به این منطقه اختصاص گردیده است. استراتژیک بودن منطقه گازی پارس جنوبی و حساسیت مسئولان ایران بر این منطقه اقتصادی، یکی از دلایل ارتقای پایگاه دریایی ثارالله عسلویه به منطقه چهارم سپاه است. هم‌اکنون فرماندهی منطقه چهارم نیروی دریایی سپاه را دریادار دوم پاسدار حسین بارگاهی برعهده دارد.
- منطقه پنجم امام باقر
منطقه پنجم و آخرین منطقه دریایی تشکیل شده از سوی سپاه منطقه امام باقر است که در سال 1391 تاسیس شد و از تقسیم محدوده عملیاتی منطقه یک ایجاده گردیده است. به دلیل حائز اهمیت بودن تنگه هرمز، این تنگه به طور خاص به عنوان تنها محدوده مأموریت منطقه یکم تعریف و جزایر چهارگانه ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک، و سیری از محدوده منطقه یکم خارج شده و با تشکیل منطقه پنجم، به آن منطقه سپرده گردیده اند. منطقه پنجم به منطقه نازعات معروف است. این منطقه در بندر لنگه قرار داشته و حوزه عملیاتی آن از نقطه انتهایی جزیره قشم به علاوه منطقه جزایر چهارگانه تا غرب جزیره کیش می باشد. هم‌اکنون عهده دار فرماندهی منطقه پنجم امام‌باقر دریادار دوم پاسدار علی عظمایی است.